Een tijdje geleden sprak ik iemand, die vol boosheid en verdriet zit. Dat herkende ik. Al weer jaren geleden was ik erg depressief en ontdekte ik dat dat kwam omdat ik mezelf eigenlijk haatte en zwaar onder druk zette. En daar wordt een mens niet vrolijk van… Daarom kon ik graven in mijn geheugen en zo proberen deze man de handvatten te geven die ik destijds zelf kreeg.
Je zit vol boosheid en verdriet
Wat kies je
Als je in een verzorgingstehuis gaat kijken, tref je twee ‘soorten’ bejaarde mensen aan: zij, die ‘verstild’ zijn en die tevreden om zich heen kijken en zij, die verbitterd, makkelijk kwaad en vaak verongelijkt zijn. Het zou te makkelijk zijn om te denken dat de eerste groep mensen een makkelijk leven met alleen maar voorspoed heeft gekend en de tweede groep alleen maar tegenspoed. Waarin ze van elkaar verschillen is de keuze die ze hebben gemaakt. Bij alle verdriet en tegenslagen heb je namelijk telkens weer de keuze hoe je daarmee om kunt gaan. Boosheid die blijft is een blijvend verdriet en blijvende ongelukkigheid. Je kunt je hart openen en het verdriet toelaten en rouwen. Dan komt er een moment waarin je kunt vergeven. Vergeven betekent jezelf de kans geven om verder te gaan met je leven. Neem het besluit om de kwaadheid te weren en de mildheid binnen te laten! Wat je te eten geeft zal groeien en wat je niets te eten geeft sterft af. Geef je boosheid dus geen voeding want dan groeit het tot het onbeheersbaar is!
Een voorbeeld
Een vrouw die is verkracht is logischerwijze kwaad op de verkrachter. Zo lang ze in die kwaadheid leeft geeft ze de verkrachter ’toestemming’ om haar leven te beheersen. Als zij niet kan vergeven, kan ze niet loslaten. En zolang ze niet loslaat blijft ze als het ware verkracht worden. Die verkrachter kan dan niet alleen dat ene moment haar dwingen, maar beheerst daarna haar hele leven. Dat gun je een verkrachter toch niet? Maak de juiste keuze en kies voor het accepteren van je verdriet en bereid zijn tot vergeving. Want dan kan je hart stil worden en kun je weer blijdschap ervaren. Dat is beter dan in verontwaardiging en agressie te leven. Want dat geeft ook nog angst, eenzaamheid en zelfverwijt.
Hoe ga je om met jezelf
Jezelf opzwepen
Je vertelde dat je aan jezelf hele hoge eisen stelt. Je MOET winnen. Je mag niet verliezen. Als je verliest ben je boos op jezelf. Ik heb je uit mijn eigen leven verteld, dat ik dat ook had. Al mijn collega’s mochten fouten maken, maar ik moest volmaakt zijn. Ik ging daarin zo ver dat ik ‘de lat’ (hoogspringen) zo hoog mogelijk legde. Als ik dat niet haalde verweet ik dat mezelf met bittere woorden. Als ik het wèl haalde verweet ik mezelf dat ik ‘gemakshalve de lat zo laag had gelegd’ en daarna legde ik de lat gewoon weer hoger. Het resultaat was dat ik mezelf dag en nacht verwijten maakt.
Je eigen tiran zijn
Als je buurman je verwijten maakt dan is dat voorbij als je naar binnen gaat. Als je moeder je verwijten maakt dan is dat voorbij als je naar je kamer gaat. Maar als jij jezelf verwijten maakt dan duurt dat maar door. Dag en nacht. Dan ben je een tiran en een slaaf tegelijkertijd. Ik weet dat je een aardig mens bent. Een man die heel veel kennis kan vergaren van een onderwerp wat hem aanspreekt en die in een discussie zijn partij kan meeblazen. Ik gun het jou niet dat jouw leven gebukt gaat onder scheldpartijen en kritieksessies van een harteloze bruut. Ik weet het, die bruut ben jij zelf. Als je hierin goed naar jezelf gaat kijken kun je gaan ontdekken dat al die kritiek en al die eisen eigenlijk heel erg oneerlijk zijn. Jij kunt (als enige) besluiten dat je eens wat aardiger naar jezelf moet worden. Als je kwaad bent op jezelf, wordt dan kwaad op de tiran in jou, die je het leven zo zwaar maakt.
Haat je jezelf?
Die vraag krijg ik eens van een therapeut. Een rare vraag, vond ik. Het kostte me tijd om erachter te komen dat ik mezelf inderdaad haatte. Als ik in een fotoalbum bladerde zag ik foto’s van ons gezin op de camping en dan zag ik die dikke man die zo onnozel zat te lachen. Ik merkte dat ik bij elke foto waar ik opstond, walgde van de man die ik zag. Ik merkte dat ik mezelf op mijn kop gaf als ik in de spiegel keek. Ik haatte mezelf. Hoe kon het anders? Ik had mezelf jarenlang verwijten gemaakt. Jarenlang had ik mezelf zien falen. Jarenlang, 24 uur per dag, was ik door mezelf uitgescholden.
Hoe moet je zo’n negatief zelfbeeld veranderen?
Reageren kun je leren
Als je bij alles wat er gebeurt moet nadenken over hoe je reactie zou moeten zijn, dan zou je een hoop werk hebben en een hoop tijd nodig hebben. Daarom heeft de Here God de mens zó gemaakt, dat de mens kan leren. Hoe gaat dat leren in zijn werk? Als je als klein kind in een situatie terecht komt dan ga je hoe dan ook reageren. Met angst, voorzichtigheid, bravoure of humor. Je merkt dan dat 1 bepaalde houding je het meeste oplevert. Zó worden humoristen geboren. Een angstig kind tegenover een hele groep op school, wat ontdekt dat -als hij iets grappigs doet- de groep hem niets doet maar dat ze er om lachen en dat hij er zelfs populair mee kan worden. Zodra zo’n kind in een vergelijkbare situatie komt hoeft het niet weer opnieuw proefondervindelijk vast te stellen wat de beste reactie is: hij zal automatisch de reactie vertonen die hem in het verleden het beste hielp.
Maar wat nou…..
Maar wat nou als jij in je prille jeugd in elkaar kromp als een hele groep op je afkwam? Dan zul je als volwassene automatisch (!) in elkaar krimpen als je collega’s je op de korrel nemen. Of stel dat je als kind koos voor de aanval en je daarmee respect verwierf. Dan zal de agressieve aanpak voortaan je automatische keuze zijn. Wat je vanuit je vroegste jaren dus als ‘eerste reactie’ hebt aangeleerd, kan wel eens een foute reactie zijn. Okay, als klein kind was dat misschien toen de beste reactie, maar het kan zijn dat het je als volwassene alleen maar in de problemen brengt.
Hoe kun je die automatische reacties veranderen?
Dat is niet gemakkelijk. Je hebt ze al je hele leven dus ze zijn al flink ‘ingesleten’. Bovendien zijn ze automatisch, dus je denkt er niet bij na. Een goede methode is ‘praten met je therapeut’. En dan geen enkel onderwerp uit de weg gaan. Zodra je merkt dat je een onderwerp ’te moeilijk’ vindt of dat je erg geëmotioneerd wordt, weet dan dat je iets belangrijks op het spoor bent!
Zomaar een voorbeeld
Stel dat je een moeder hebt die hele scherpe kantjes in haar karakter heeft. Dat ze je, toen je een kind was, makkelijk sloeg en met haar woorden je verwondde. Als je dan uit school kwam en je moeder in een boze bui aantrof moest je daarop reageren. Misschien was jouw beste optie destijds om in elkaar te krimpen. Jezelf klein maken en onzichtbaar. Vooral geen weerwoord geven. Daarmee voorkwam je dan dat ze nóg kwaaier werd en dat je nóg meer klappen kreeg.
De gevolgen
Als volwassene kan je zoiets dan parten gaan spelen. Als iemand tegen je tekeer gaat zul je dan al snel geestelijk in elkaar krimpen. Misschien zul je gaan proberen iedereen te helpen en te plezieren, want het lijkt belangrijk dat de mensen je aardig vinden. Misschien werkte je je wel kapot om iedereen te vriend te houden. Misschien zou je bang zijn van mensen met een overheersend karakter omdat je niet weet hoe je je tegenover hen teweer moet stellen.
Hoe ervan te genezen
Er is een methode om van zoiets te genezen. En dat is: terug gaan naar die momenten van vroeger. Haal ze in je gedachten en probeer je ze zo levendig mogelijk voor te stellen. Het zal je pijn doen en tranen kosten. Maar neem dan eens zo’n specifiek moment in herinnering. Sluit je ogen en herbeleef het. Voel weer de schrik, angst en verwarring. En realiseer je dan dat dat ‘toen’ was. Destijds kon je niet anders dan je klein maken. Nu ben je volwassen. Als je nu je eigen verhaal aanhoort, wat is dan je reactie? Ga dan eens in gedachten achter dat kind van toen staan, leg je handen op zijn schouders en help hem!’
Een nieuwe ‘automatische reactie’
Ik begrijp het als je dat wazig vindt klinken. Maar probeer het toch te doen. Dan zul je merken dat de angst plaats maakt voor boosheid. Boosheid over de hardheid en onverzoenlijkheid van je moeder. Ga dan in je gedachten een gesprek aan met je moeder en uit je verontwaardiging over wat je ziet gebeuren en help dat kind wat daar zo vernederd wordt. Weet je wat er dan gebeurt? Je creëert een nieuwe ‘automatische reactie’. Niet meer meteen in de slachtofferrol, maar meer als verdediger van hen, die het onderspit delven.
Je kunt zo snel weer terugvallen
Het gemene van een automatische reactie is, dat die ‘automatisch’ is. Want het moment kan dan komen dat iemand (een buurman, collega of wie dan ook) plotseling tegen je tekeer trekt en je verdediging in 1 keer in elkaar stort. Plotseling besef je, dat je opnieuw autmatisch in elkaar dook. Zie zoiets niet als een mislukking. Zie het als een kans om te oefenen. Ga nadenken over wat er gebeurde en of die andere boze persoon gelijk had of gewoon veel te heftig reageerde. Zó kun je zelf werken aan een uiteindelijke verbetering van je automatische reacties. Bedenk: de weg is lang maar als je doorzet kun je veranderen!
Automatische gedachten
Je interne communicatie
Eerder hebben we het gehad over hoe je je eigen tiran kan zijn. Je spreekt namelijk met jezelf. Maar ook hier geldt: datgene wat je vaak tegen jezelf zegt dat wordt in je brein opgeslagen. Ik vergelijk het vaak met een cassettebandje met een lus, zoals in een antwoordapparaat. Zo één wat constant kan doorlopen. Alles wat je regelmatig tegen jezelf zegt komt op dat bandje.
Automatische gedachten
Het resultaat is vergelijkbaar met de automatische reactie. Als je vaak tegen jezelf zegt ‘dat kan ik niet’ dan komt dat op dat bandje. En zodra je een nieuwe uitdaging tegenkomt hoef je niet na te gaan denken hoe daarmee om te gaan, maar meteen draait dat bandje af: ‘dat kan ik niet’. Het vervelende van dat bandje is dat de dingen die je echt heel vaak tegen jezelf zegt continue herhaald worden. En daar kun je aan wennen. Sterker nog: op een gegeven moment hoor je het niet eens meer.
Hoe reageer je?
Mijn ‘bandje’ stond vol met zelfverwijt en scheldwoorden aan mijn adres. Mijn psychiater vroeg me wat ik ’tegen mezelf zei’ dat ik bijvoorbeeld op mijn werk een fout maakte. (dat mocht ik absoluut niet van mezelf) Ik dacht diep na en kwam niet verder dan ‘vervelend’ en ‘hoe kan ik dat corrigeren’. Een hele onschuldige reactie dus. Maar mijn psychiater liet zich niet (zoals ik) voor de gek houden. “ga in zo’n situatie nu eens goed naar jezelf luisteren” raadde hij me.
Op de proef gesteld
Het duurde niet lang voor ik me weer depressief voelde. Ik wist toen al, dat die depressiviteit rechtstreeks voortkwam uit de verwijten die ik mezelf maakt. (als iemand je 24 uur per dag verwijten maakt en je uitscheldt dan wordt je echt wel depressief!) En toen ik heel goed ging luisteren ‘hoorde’ ik heel ver weg en heel zwak de meest verschrikkelijke scheldwoorden. Ze kwamen zo vanzelfsprekend dat ze niet opvielen. Maar ze hadden wèl hun uitwerking!
Hoe verander je verkeerde automatische gedachten?
Net zoals je verkeerde automatische reacties verandert: ga ze onderzoeken en trek nieuwe conclusies. Toen ik eenmaal wist dat ik super-oneerlijk was tegenover mezelf, omdat ik van mezelf dingen eiste die ik van anderen niet eiste, kon ik zelfverwijten gaan tegenspreken. Ik wàs geen ‘puntje-puntje’ omdat ik een fout had gemaakt. Feitelijk was zo’n scheldpartij op mezelf heel erg gemeen en onjuist van mezelf! Door -elke keer dat ik mezelf iets verweet- het bij mezelf ter discussie te stellen en het met nieuwe ogen te bekijken, merkte ik steeds weer dat ik veel (!) te streng voor mezelf was. En langzaam (heel langzaam) werd dat de nieuwe werkelijkheid.
Of… je neemt het bandje opnieuw op!
Het ‘bandje’ wat je hebt volgesproken met woede, verwijt en beschuldigingen zal daardoor uiteindelijk andere teksten gaan bevatten. Maar het leuke van zo’n bandje is dat je die verandering zelf sneller kunt doen. Want weet dit: als je dagelijks 100 x tegen jezelf bent dat je een ellendeling bent, dan geloof je dat ook, zelfs al weet je dat het eigenlijk niet waar is. Je gelooft jezelf namelijk; zelfs als je weet dat je liegt. Als je het maar vaak genoeg tegen jezelf zegt! Zo gaat dat met leugens: een herhaalde leugen wordt ‘waarheid’.
Dus…
Dus: neem nieuwe gedachten op. Zeg 100 x per dag tegen jezelf ‘je bent een geweldige kerel’. Als je daarmee begint dan voel je je een leugenaar en je voelt je stom. (Komop zeg! Wat een zweverige flauwekul!!) Maar… doe het maar! En houd het vol. En dan komt er een dag dat je jezelf gaat geloven. Echt waar. Elke keer als je in de spiegel kijkt, glimlach dan naar jezelf. (dan is er in elk geval iemand die naar je glimlacht…) Door naar jezelf te glimlachen ga je beginnen jezelf te accepteren. En lief te hebben!
Schuilen
Het belangrijkste
Het belangrijkste heb ik voor het laatst bewaard. Wij leven in een vijandig wereld en, zoals eerder besproken, maken we die wereld voor onszelf nog wat vijandiger en ingewikkelder. Wat we nodig hebben is een veilig thuis. Een plaats waar je jezelf mag zijn en waar je je geliefd weet.
Een veilige plaats
Die plaats is er. Een plek waar je mag schuilen, waar je volkomen veilig bent. Zelf mag je jezelf misschien haten of verachten. Of misschien maak je jezelf verwijten. Maar er is Iemand die jou kent en die je onvoorwaardelijk lief heeft. God houdt van je! Hij verwijt je niets en Hij wil alleen maar dat je veilig Thuis komt. Ook al voel je je de verloren zoon; ook al denk je ‘ik heb er een zootje van gemaakt’; God staat op de uitkijk! Bij Hem ben je volkomen veilig.
En toen werd alles goed….?
Natuurlijk is het leven van een gelovige niet makkelijker dan van een ongelovige. Ik denk zelfs dat het leven er moeilijker door wordt. We leven immers in een wereld die God haat en dus Gods kinderen ook. God lost ook je problemen niet op. Maar wat Hij wel doet is mensen om je heen geven die je kunnen helpen. Verhardt je hart niet en durf kwetsbaar te worden.
Geestelijke rijkdom
Als je zo kunt herstellen wordt je wijzer en rijker. Dan maak je zelf ook deel uit van de kring rondom iemand anders die jij op jouw beurt tot steun kan zijn. Dan wordt je leven vol vrede en blijdschap. Natuurlijk komt ook dan spanning en komen er problemen. Alleen al door de jarenlang opgebouwde ‘automatische reacties en gedachten’. Maar je mag telkens in gebed gaan en om vrede en hulp vragen.
Heb vertrouwen
Vertrouw jezelf toe aan de beste Vriend die je maar kunt hebben: Jezus Christus. Blijf dicht bij Hem en lees je Bijbel en bidt. Heb je hemelse Vader lief; Hij zal jou nooit verlaten. En laat de Heilige Geest de grootste ruimte in je hart. Zodat er niet genoeg ruimte meer is voor de geest van de mens, die je aanvalt en boos maakt.
Heb vertrouwen
God’s genezing betekent een verhuizing uit het huis van wrok
weg uit het benauwde wereldje van woede en bitterheid
om een wereld van onmetelijke genade binnen te kunnen gaan.
Het betekent vergeving in plaats van het verharden van je hart
(Max Lucado)